Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.
Badanie ogólne moczu należy do najczęściej zlecanych przez lekarzy pierwszego kontaktu w celu skontrolowania stanu zdrowia pacjenta. Sprawdź, na czym polega badanie, jak się do niego przygotować oraz jak zinterpretować wyniki.
Na czym polega badanie ogólne moczu?
Badanie ogólne moczu wraz z morfologią krwi to podstawowe badania zlecane rutynowo przez lekarzy, żeby ocenić stan zdrowia pacjenta. Ogólne badanie moczu wykrywa przede wszystkim choroby nerek i dróg moczowych. Wykonywane jest też w diagnostyce uszkodzeń nerek powstałych w przebiegu innych chorób, głównie układowych, metabolicznych oraz krążeniowych.
Do podstawowego badania moczu nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Nie powinno się jedynie jeść i pić przez około 12 godzin przed pobraniem moczu. Zaleca się także unikać nadmiernego wysiłku fizycznego dzień przed badaniem. Niezwykle istotne jest odpowiednie pobranie próbki uryny, żeby wynik badania nie był fałszywy. Należy także pamiętać o tym, by zanieść próbkę do laboratorium w specjalnie do tego przeznaczonym pojemniku.
Jak pobrać mocz do badania?
Wielu pacjentów zastanawia się, jak prawidłowo pobrać mocz, aby wyniki były prawidłowe. Po pierwsze próbkę do badania należy pobrać z pierwszej mikcji po nocy.
Po drugie, przed oddaniem moczu należy się podmyć pod bieżącą, ciepłą wodą z użyciem mydła, gdyż okolice cewki moczowej są zasiedlone drobnoustrojami, które mogą zanieczyścić próbkę. Jak to zrobić odpowiednio? W pierwszej kolejności należy zdjąć bieliznę, następnie umyć ręce wodą z mydłem i osuszyć jednorazowym ręcznikiem. Kolejny krok to umycie narządów płciowych wacikiem zwilżonym roztworem mydła, a następnie spłukanie mydła wacikiem zwilżonym wodą. Nie należy używać żadnych środków dezynfekujących.
Po trzecie, mocz powinno się oddać z tzw. środkowego strumienia, czyli nie tuż po rozpoczęciu mikcji. Zaleca się, by najpierw opróżnić połowę pęcherza do muszli klozetowej, a następnie, nie przerywając strumienia moczu, pobrać urynę do pojemnika i dokończyć mikcję do muszli klozetowej.
Po czwarte, próbka moczu powinna być oddana do odpowiedniego naczynia. W przypadku mężczyzn zaleca się, by oddać mocz bezpośrednio do jałowego naczynia, w którym będzie transportowany do laboratorium. Należy jednak uważać, by nie dotykać brzegów i wewnętrznej powierzchni pojemnika. W przypadku kobiet zaleca się natomiast pobrać mocz do jałowej zlewki, a następnie przelać odpowiednią ilość do naczynia transportowego, uważając przy tym, by nie dotykać brzegów ani wewnętrznej powierzchni zakrętki.
Kobiety nie powinny wykonywać badania moczu w trakcie miesiączki, a także dwa dni przed krwawieniem ani tuż po jego zakończeniu ze względu na zwiększoną ilość krwinek czerwonych, która wpłynie na wiarygodność badania.
Istotne jest także to, jak przechowywać mocz do badania. Po pobraniu próbki materiał powinien być możliwie jak najszybciej dostarczony do laboratorium w jałowym pojemniku z zakrętką, który można kupić w każdej aptece.
Zaleca się, by transport moczu w temperaturze pokojowej trwał nie dłużej niż 2 godziny. W razie konieczności przechowywania próbki, zalecana temperatura wynosi od 2 do 8 stopni Celsjusza. Ważne jest także to, aby przed pobraniem próbki nie otwierać pojemnika, gdyż do jego wnętrza mogą dostać się zanieczyszczenia. Po pobraniu próbki, pojemnik należy niezwłocznie zamknąć, nie dotykając jego wnętrza.
Ile moczu do badania ogólnego?
Pacjenci zastanawiają się także, ile moczu potrzeba do badania ogólnego. Generalnie przyjmuje się, że w pojemniku powinno znajdować się około 50-100 mililitrów moczu. Wymagane minimum do przeprowadzenia badania to około 10-15 ml.
Jednakże warto pamiętać, że to laboratorium powinno określić, ile ml moczu do badania ogólnego będzie potrzebować. Z tego powodu przed pobraniem próbki warto dowiedzieć się w konkretnym laboratorium, jak pobrać mocz oraz w jakiej ilości. Warto pamiętać, że ilość moczu będzie także uzależniona od wykonywanych badań. Oprócz badania ogólnego można także przeprowadzić specjalistyczne badanie moczu, do wykonania którego niezbędna jest większa objętość próbki.
Interpretacja wyników badania ogólnego moczu – normy
Żeby odpowiednio zinterpretować wyniki badania ogólnego moczu, należy wiedzieć, jakie parametry są brane pod uwagę oraz jakie mają normy. Na badanie ogólne moczu składa się sprawdzanie następujących parametrów:
- barwa moczu,
- przejrzystość moczu,
- ciężar właściwy moczu,
- osad,
- odczyn pH.
Jeżeli chodzi o dwa pierwsze parametry, mocz powinien być klarowny i mieć kolor słomkowo-żółty. W stanach chorobowych przybiera barwę ciemnożółtą, ciemnobrązową, czerwoną, pomarańczową lub białą oraz staje się mętny.
Ciężar właściwy moczu powinien wynosić od 1,003 do 1,035 g/ml. Zbyt wysoki sugeruje poważne odwodnienie organizmu, niedostateczną podaż płynów, a także uporczywe biegunki i wymioty. Może być także oznaką niewłaściwej pracy serca. Ciężar właściwy moczu poniżej normy może zaś świadczyć o niewydolności nerek, cukrzycy, zwiększonej podaży płynów, stosowaniu leków moczopędnych, a także hipotermii.
W celu uzyskania osadu mocz zostaje odwirowany, a powstała zawiesina przeniesiona na szkiełko. Następnie pod mikroskopem sprawdza się, czy obecne są w niej leukocyty, erytrocyty, nabłonki, wałeczki oraz kryształy. W warunkach fizjologicznych występują one w niewielkich ilościach. Nadmiar leukocytów może być oznaką zakażenia układu moczowego, chorób krążenia, a także występuje w stanach gorączkowych i odwodnieniu. Pojawienie się erytrocytów w moczu w nadmiernej ilości może wskazywać na zakażenie układu moczowego lub kamicę nerkową, będącą jednym z najpowszechniejszych schorzeń nerek.
Krwinkomocz może być także sygnałem zaburzeń krzepnięcia krwi oraz chorób wątroby. Jeżeli chodzi o nabłonki, ich obecność nie ma większego znaczenia diagnostycznego. Z kolei obecność wałeczków w osadzie moczu może być symptomem uszkodzenia nerek. Wszystko zależy od tego, jaki rodzaj wałeczków zostanie wykryty. Wyróżnia się następujące rodzaje wałeczków:
- erytrocytowe – mogą oznaczać uszkodzenie kłębuszków nerkowych,
- leukocytowe – mogą wskazywać na śródmiąższowe zapalenie nerek,
- szkliste – nie mają znaczenia diagnostycznego,
- ziarniste – świadczą o uszkodzeniu miąższu nerek,
- nabłonkowe – mogą być symptomem uszkodzenia cewek nerkowych,
- tłuszczowe – mogą występować przy zespole nerczycowym.
Kryształki w osadzie moczu są pierwszą manifestacją kamicy nerkowej. Z czasem, zwykle na skutek zastoju moczu, niewielkie kryształki łączą się ze sobą, tworząc kamień nerkowy, który nie może zostać wydalony wraz z moczem. Jeśli kamień utknie w moczowodzie, może to doprowadzić do tzw. kolki nerkowej, która charakteryzuje się bardzo silnym bólem, umiejscowionym zwykle w okolicy lędźwiowej.
Określenie rodzaju kryształków obecnych w moczu pomoże lekarzowi ustalić, co przyczyniło się do powstawania kamieni nerkowych. Najczęściej w moczu wykrywa się kryształy szczawianowo-wapniowe. Za ich powstawanie może odpowiadać dieta obfitująca w pokarmy zawierające kwas szczawiowy, takie jak szczaw, szpinak czy rabarbar. Wytrącaniu się kryształów szczawianowych sprzyja też dieta bogata w białko odzwierzęce. Warto jednak zaznaczyć, że kamica nerkowa może towarzyszyć innym schorzeniom, niezwiązanym z pracą nerek, jednakże prowadzącym do zaburzeń wchłaniania.
Kolejny parametr sprawdzany w badaniu ogólnym to odczyn pH. Za jego pomocą można ustalić, czy mocz jest kwaśny czy zasadowy. Norma pH moczu wynosi od 4,5 do 8,0. Wartości poniżej normy oznaczają, że mocz jest kwaśny, zaś wartości powyżej normy, świadczące o zasadowości moczu. Warto wiedzieć, że pH moczu jest także odzwierciedleniem diety. Wysokie pH mają wegetarianie i weganie, zaś niskie osoby spożywające duże ilości mięsa.
W trakcie podstawowego badania moczu sprawdza się ponadto, czy w urynie znajdują się następujące substancje:
- glukoza,
- białko,
- związki ketonowe,
- urobilinogen,
- bilirubina,
- azotyny.
Prawidłowy wynik badania moczu (ogólnego) to taki, kiedy nie stwierdza się w badanej próbce obecności żadnej z wymienionych wyżej substancji. Obecność glukozy w moczu może świadczyć o cukrzycy lub o zaburzeniach wchłaniania glukozy przez cewki nerkowe. Może też wskazywać na choroby wątroby lub nadnerczy.
Jeżeli chodzi o białko, to w warunkach fizjologicznych jest ono wydalane wraz z moczem w ilości około 100 mg na dobę, jednakże taka ilość białka nie jest wykrywana w badaniu. Jeśli jednak przekroczy 150 mg, wówczas wynik badania będzie dodatni. Zwiększona ilość białka w moczu jest jednym z pierwszych wskaźników schorzeń nerek. Należy jednak pamiętać, że białkomocz może pojawić się także po dużym wysiłku fizycznym, stresie, przemarznięciu, a także przy wysokiej gorączce.
Ciała ketonowe w moczu także mogą być manifestacją cukrzycy lub efektem głodzenia się, długotrwałego wysiłku czy uporczywych biegunek. Jeśli w moczu wykrywa się bilirubinę, to pacjent najpewniej ma żółtaczkę lub cierpi na choroby wątroby. Urobilinogen jest substancją powstającą z bilirubiny. Niewielka ilość urobilinogenu – tj. do 1 mg/dl jest uznawana za normę. W przypadku wzrostu stężenia urobilinogenu w moczu podejrzewa się żółtaczkę, choroby wątroby lub stany zapalne jelit. Zaś całkowity brak urobilinogenu wskazuje na niedrożność przewodów żółciowych lub poważne uszkodzenie wątroby.
Z kolei azotyny są produkowane przez bakterie, dlatego ich obecność w moczu może świadczyć o zakażeniu bakteryjnym układu moczowego.
Badanie ogólne moczu a posiew
W diagnostyce rożnych schorzeń układu moczowego można wykonać także posiew. Czym się różni posiew moczu od badania ogólnego? Zasadniczo posiew wykonuje się u pacjentów z podejrzeniem zakażenia bakteryjnego. Badanie polega na tym, że próbkę moczu przenosi się na specjalne podłoże hodowlane, które umożliwia wzrost i namnażanie bakterii. Posiew pozwoli nie tylko stwierdzić obecność bakterii, ale także określi ich gatunki oraz wrażliwość na antybiotyki, czyli tzw. antybiogram.
Jak przygotować się do badania i jak prawidłowo pobrać próbkę? Przygotowanie do posiewu oraz sposób pobrania próbki przebiegają tak samo jak w przypadku badania ogólnego moczu. Warto także wiedzieć jak zinterpretować wyniki badania. W przypadku posiewu laboratorium określi, jaka ilość bakterii znajduje się w 1 mililitrze moczu. Do wyniku badania powinien być dołączony antybiogram, na podstawie którego lekarz dobierze odpowiedni antybiotyk.
autor: Joanna Woźniak
konsultacja merytoryczna: lek. Konrad Nowak
