Kamica nerkowa pozostaje zwykle bezobjawowa, aż do momentu przemieszczenia się kamienia do miedniczki nerkowej lub moczowodu.
Schorzenie dotyka około 2-3% społeczeństwa europejskiego i dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet (stosunek 3:1) głównie w wieku 30-50 lat. Niestety, jest chorobą nawrotową w ponad 50% przypadków, dlatego tak ważna jest kontrola urologiczna w przypadku jej podejrzenia. Ryzyko wystąpienia kamicy wzrasta (do 20-25%) w krajach gorących, gdzie do jej powstania usposabia ekspozycja na słońce (zwiększone wytwarzanie witaminy D) oraz zwiększona utrata płynów przez skórę. W związku z rozwojem technik chirurgicznych możliwe jest coraz szybsze i coraz mniej inwazyjne leczenie kamicy nerkowej.
Kamienie tworzą się w moczu, gdy stężenie substancji mineralnych jest większe od możliwości ich rozpuszczenia w moczu. Tworzą się wówczas kryształy odkładające się w nerkach. Okresy sporadycznego przesycenia moczu tymi substancjami mogą wystąpić w przypadku odwodnienia lub spożywania określonych pokarmów.
Kamienie nerkowe mogą być kwalifikowane na podstawie ich rozmiaru, lokalizacji, składu, sposobu tworzenia czy też charakterystyki radiologicznej (obrazu RTG). W przypadku zdjęć rentgenowskich możemy podzielić kamienie na 3 typy. Te które przepuszczają promieniowanie, częściowo je przepuszczają oraz nieprzepuszczające promieni rentgenowskich. Na tej podstawie możemy starać się zlokalizować kamienie na zdjęciach RTG przeglądowych jamy brzusznej oraz podejrzewać ich skład, przez co starać się dobrać właściwą terapię. Jednak tylko w 40% przypadków udaje się trafnie zidentyfikować skład kamienia dzięki wzrokowej ocenie złogu na zdjęciu RTG. Trafność diagnozy zależy w znacznym stopniu do doświadczenia lekarza badającego.
Niektóre kamienie (np. struwitowe) tworzą się w wyniku infekcji i mogą wypełnić znaczną część układu kielichowo-miedniczkowego, tworząc tzw. kamienie odlewowe przypominające bawoli róg. Ważnym czynnikiem wpływającym na tworzenie się kamicy układu moczowego są wszelkiego rodzaju zaburzenia w odpływie moczu spowodowane przeszkodą (np. przerostem prostaty), powodujące zaleganie moczu w układzie moczowym, doprowadzające do jego zakażenia i tworzenia się schorzenia. Innymi czynnikami wpływającymi na tworzenie się kamieni mogą być niektóre stany chorobowe (np. pierwotna niedoczynność przytarczyc) lub wady wrodzone prowadzące do nadmiernej produkcji substancji odpowiedzialnych za tworzenie się kamieni, stosowanie niektórych diet (np. bogatobiałkowej) czy przebywanie w ciepłym klimacie (odwodnienie).
Klasyczne objawy kolki nerkowej to bardzo silny napadowy ból okolicy lędźwiowej zlokalizowany jednostronnie, zazwyczaj promieniujący do krocza, cewki moczowej, pęcherza moczowego w zależności od miejsca zablokowania złogu. Krwiomocz lub krwinkomocz prawie zawsze towarzyszy napadom kolki nerkowej, jednak może on być nieobecny nawet w 15% przypadków. Podczas napadu kolki nerkowej mogą wystąpić także wymioty, nudności, a nawet objawy niedrożności jelit. W trakcie przemieszczania się kamienia przez moczowód dochodzi do zablokowania odpływu moczu z nerki i jego zastoju powodującego napięcie torebki nerkowej i w konsekwencji dolegliwości bólowe. Przemieszczający się kamień dodatkowo podrażnia moczowód w miejscu jego zablokowania, powodując wzmożenie fali perystaltycznej moczowodu. Pacjenci podczas ataku kolki nerkowej zwykle są niespokojni, nie mogą znaleźć dla siebie wygodnej pozycji. Atakowi kamicy może towarzyszyć niewielka gorączka i leukocytoza. W przypadku pacjentów z wysoką gorączką, silnymi nawrotowymi dolegliwościami bólowymi, znaczną leukocytozą, ropomoczem, zaawansowaną cukrzycą lub u pacjentów z jedyną nerką może okazać się konieczna pilna hospitalizacja i doraźna interwencja urologa. Kamica moczowodowa wywołująca kolkę nerkową może maskować objawy innych chorób, takich jak odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie przydatków, ciąża pozamaciczna, kolka jelitowa, ostra niedrożność jelit czy nawet pękającego tętniaka aorty brzusznej. Dlatego tak ważna jest diagnostyka różnicowa. Bóle nerki należy zawsze odróżnić od bólów okolicy lędźwiowej i kręgosłupa w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa czy zapalenia korzonków nerwowych. Generalnie bóle te zaostrzają się lub zmniejszają w wyniku zmian pozycji ciała.
autor: lek. med. Michał Puszyński, Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego